د جمهوریت له پرځېدو وروسته په افغانستان کې د سیاسي بې ثباتي، د فقر او بې کاري زیاتوالی، پخوانیو ملکي او نظامي مامورینو سره د طالبانو له لوري ناوړه چلند له امله ډیر افغانان پاکستان او ایران ته کډه شول.
په دغو ګاونډيو هیوادونو کې اوس مهال افغانان له ناانساني چلند سره مخامخ دي.
له هغو افغانانو سره چې په پاکستان او ایران کې له یوه ناوړه چلند سره مخ دي، له څو تنو سره مو خبرې کړې، چې د یو لیکوال په حیث راته سخته ده، چې د افغانانو دا دردونه له کومه درده پیل کړم.
پاکستان
پاکستان هغه لومړی هیواد چې شاوخوا نېمه پېړۍ وړاندې افغانانو پکې د کډوالۍ ژوند پیل شوی، خو نن سبا پکې افغانان د کډوالۍ ترخې شپې او ورځې تېروي.
د ۲۰۲۱ کال اګسټ میاشت کې د جمهوریت پرځېدل د افغانانو لپاره د یو نوي ناورین پیل و. په لکونو افغانانو د طالبانو له ویرې خپل وطن پرېښود او پاکستان ته کډه شول، په دغو افغانانو کې پر پخوانيو ملکي او نظامي مامورینو سربېره هغه افغانان هم دي چې د طالبانو تر حاکمیت لاندې ژوند کول ورته سخت و، دوی له اسنادو پرته پر ډیورنډ فرضي کرښه د رسمي لارو ترڅنګ په قاچاقي لارو هم پاکستان ته واوښتل.
په دغه افغانانو کې ځینو خپل کور او توکي وپلورل، پاکستان ته لاړل او هلته یې یو اېن ایچ سي ار یا هم له بهرنیو سفارتونو سره خپل کېسونه ثبت کړل او تمه یې دا وه چې کوم یو هیواد به یې ومني.
د طالبانو واک ته له رسېدو او په کابل کې د تخلیې بهیر له پای ته رسېدو سره پاکستان اقتصادي څرخ پیدا کړ، یو شمیر بهرنیو سفارتونو د افغانانو د ایستلو لپاره پاکستان ته د افغانانو پر سر میلونونه ډالر ورکړل او د اسلام اباد شاړ هوټلونه، کرایې کورونه او مړ ټرانسپورټ بهیر یې را ژوندی کړ.
له هیواد څخه د افغانانو د تېښتې بهیر هغه وخت نور هم چټک شو، چې طالبانو د نجونو پر تعلیم او د مېرمنو پر کار بندیز ولګاوه او د پخواني ملکي او نظامي مامورین یې ونیول،شکنجه او زنداني کړل.
یو شمیر افغانان چې په تېرو دوو کالو کې پر قانوني اسنادو پاکستان ته تللي وو، د وخت په تېریدو سره په بېلابیلو دلیلونو ونه تونېدل چې خپلې ویزې تمدید کړي.
هغه وخت پاکستان د دغو کډوالو د سېلاب مخه ونه نیوله، بلکې بې له اسنادو یې اجازه ورکړه، چې دغه هیواد ته داخل شي، ښايي دوی د نننۍ ورځې په تمه وو چې افغانان له ژوبلې ګوتې ونیسي او د نړۍ توجو ځانته واړوي ترڅو د خپل هیواد خراب اقتصادي وضعیت ته د تېر په څېر تغیر ورکړي او افغانانو پر نوم مرستې راټولې کړي.
وروستۍ یوه کوچنۍ بېلګه دا ده، چې طالبانو یو شمیر افغان نجونو ته د زدکړو لپاره د محرم لرلو باوجود دوبۍ ته د تګ اجازه ورنکړه، خو د متحده عربي اماراتو شېخ او مشهور سوداګر چې د دغو نجونو د زدکړو لګښت یې په غاړه اخیستی، پاکستانیانو ته زرګونه ډالره ورکړل او دغه نجونې د تورخم له لارې اسلام اباد او بیا دوبۍ ته ورسېدې.
ناانساني چلند
له افغانانو سره د پاکستان ناوړه او غیر انساني چلند دا کومه نوې خبره نه ده، بلکې پاکستان همیش افغان کډوال د خپلو سیاستونو او اقتصادي ګټو لپاره کارولي دي.
نېمه بېړۍ راپدېخوا یې افغان کډوال د سیاسي موخو لپاره د خپلو حکومتونو خلاف وکارول او ځینې وخت یې د خپلو اقتصادي ګټو لپاره په بېلابیلو نومونو له نړۍ او ملل متحده څخه مرستې ترلاسه کړې، خو دا مرستې یوه برخه هم افغانانو ته نه رسېدلې.
د طالبانو واک ته رسېدو په دې دوه کلنه موده کې نن سبا د افغانانو سره د ناوړه چلند په اړه مو په دغه هیواد کې له څو تنو افغانانو سره خبرې کړې دي.
دغه افغانان وايي د پاکستان د لوړې کچې عالي دولتي کمیټې اعلان څخه وروسته پاکستاني امنیتي ځواکونه د افغانانو هیڅ قانوني اسناد نه مني.
د پاکستان په څو ښارونو کې مو چې له افغانانو سره خبرې وکړې، پاکستاني امنیتي ځواکونو نه د ( PRO ) د کډوالۍ کارتونه مني او هم قانوني ویزې لرونکي کسان چې تللي، هم ځوروي، پیسې ورڅخه اخلي او زنداني کوي یې.
هغه افغانان چې له کالونو راهسې په دغه هیواد کې مېشت دي، واړه او غټ کاروبارونه لري، پاکستانیانو پرې فشار راوړی چې کاروبارونه دوی ته پرېږدي.
یو شمیر افغانان چې د امنیتي ستونزو له امله یې هویت نشو په ډاګه کولی، وايي پاکستاني پولیسو افغان میرمنې نیولې او له خپلو کوچنیو ماشومانو سره یې زنداني کړې دي.
پاکستان په خپلو زندانانو کې افغانان له سختې شکنجې لاندې نیولي او ان تر دې بریده چې د شکنجې لاندې وژل شوي دي، چې دا څو پيښې په اسلام اباد کې د طالبانو ترکنټرول لاندې د افغانستان سفارت هم تایید کړې.
د شمیرو له مخې په پاکستان کې اوس مهال ۱۴ لکه د کډوالۍ کارتونو لرونکي افغانان ژوند کوي، په وروستیو کالونو چې ثبت شوي د هغوي شمیره ۹ لکه شاوخوا او غیر ثبت شوي کسان چې د وروستیو دوه کالونو کې پاکستان تللي د هغوي شمیره څه کم یو مېلون افغانانو ته رسیږي.
ایران
ایران په تېرو څلویښتو کالونو کې د پاکستان په څېر له افغان کډوالو څخه له سیاسي او اقتصادي پلوه ګټه پورته کړې ده.
د پاکستان په څېر ایران هم افغان کډوال د خپلو موخو لپاره جنګولي دي او نظامي ګټه یې ورڅخه اخیستې ده.
د طالبانو په راتګ سره په بېلابیلو لارو زیات شمیر افغانان په ځانګړي توګه د تېر حکومت ملکي او نظامي مامورین په قانوني او غیرقانوني لارو ایران ته داخل شول.
ددې افغانانو کره شمیره نه ده معلومه، خو د معلوماتو له مخې شمېره یې له پاکستان څخه ځکه لوړه ده، چې د تېر حکومت ملکي او نظامي مامورینو د پاکستان برځای ایران ته تګ غوره باله، ترڅو هلته به څه نه څه له امنیتي له پلوه خوندي وي.
بیا يو څه تعداد ایران ته ځکه زړه ښه کړی چې یا خو به له بهرنیو سفارتونو ویزه ترلاسه کړي او یا هم په قاچاقي لارو ځانونه ترکیې ته ورسوي.
ایران کې د افغانانو بوږونکی وضعیت
په ایران کې له افغانانو سره چلند د پاکستان په نسبت بدل دی، وروستیو مستندو وېډیوګانو وښوده، چې نه یوازې دا چې ایراني امنیتي ځواګونه د افغانانو په ځورولو اوو شکنجه کولوو کې لاس لري، بلکې ددې هیواد اوسیدونکو هم د افغانانو په ځورولو ا شکنجه کول کې لاس لري او دا وېډیوګانې په ټولنیزو رسنیو کې نشر شوې دي چې د کامرې د دروبین لاندې په چاقوګانو افغانان وهي او شګنجه کوي چې دغه حالت د لېدلو وړ نه دی.
د طالبانو له وېرې د پاکستان په پرتله زیات شمیر د تېر حکومت امنیتي ځواګونو افسران او سرتیري چې ډیری د استخباراتو او ځانګړو ځواکونو منسبین دي ایران ته تللي دي، په دغه هیواد کې له ګڼو ننګونو سره مخامخ دي.
یو شمیر سره چې مونږ خبرې کړې دي او د امنیتي ګواښونو له امله نشو کولی هویت یې په ډاګه کړو، وايي د ورځې شاقه کارونه کوو، او د شپې لخوا د ایران امنیتي ځواکونو له ویرې چې افغانستان ته مو بېرته ونه لیږي په کورونو کې نشو اوسېدلی بلکې په نامعلومو ځایونو کې او په بد حالت کې شپې تېروو.
په ایران کې یو شمیر افغانان له ځینو ځايي ایرانيانو سره د بند په څېر ژوند تېروي، دا کسان له افغانستان څخه په دغه بهانه راولي، چې تاسو ته به په کارخونو کې کار درکوږ او یا هم بهرنیو هیوادونو ته مو لیږو خو کله چې له افغانستانه ایران ته ورسیږی دوي په کورونو کې زنداني کوي او ورته وایي چې کورنۍ ته زنګ وکړئ ورته ووایئ، مونږ ترکیز او داسې نورو اروپايي هیوادونو ته ځو پیسې ولیږئ، خو دا کار د زیاتې شکنچې وروسته په زور کیږی.
که څه هم پاکستان کې افغانان د کاروبار له پلوه هوسا دي خو په ایران کې افغان کاریګر بیا د ایرانیانو له خورا ناوړه چلند سره مخ دي، دغو کارګرو باندې په میاشتو میاشتو کارونه وکړي خو بیا پیسې نه ورکوی او د اسنادو د نه لرلو له امله یې پولیسو ته سپاري.
په داسې وضعیت کې زیاتره افغانانو نشه یې توګو ته مخه کړې ده او د وخت په تېریدو سره په ایران کې د هغو افغانانو شمیره په لوړېدو ده چې په دغه هیواد کې یا په خپله خوښه او یا هم په زوره په نشه یې توګو اخته دي او یا هم اخته کیږی.
په پای کې دا ویلی شوو چې افغانان د ډانګ او پړانګ ترمنځه دي، یو خوا افغانستان کې نامعلوم وضعیت حاکم دی، ورځ په تېریدو سره د افغانانو ټولنیز او اقتصادي حالت د طالبانو د محدیدونو سره مخ دی .
د طالبانو د عمومي بښنې څخه نیولې تر حکومتي نظام جوړښت او د نجونو د زدګړو په برخه کې کوم بدلون نه تر سترګو کیږی چې دې حالتونو افغانان له ګڼو ستونزو سره مخامخ کړي دي.
افغانستان په تېرو دوو کالونو کې هر څه له لاس ورکړل، او افغانستان هیڅ هیواد د یو هیواد په توګه په رسمیت نه پيژني، چې زیاتره افغانان نه غواړي چې په داسې یو هیواد کې خپل ژوند ته ادامه ورکړي خو د افغانانو له داسې مجبوریتونو سره ګاونډیان افغانان بیا سیاسي او اقتصادي ګټو لپاره کاروي.