پس از آنکه کریم خان، دادستان ارشد دیوان کیفری بین‌المللی اعلام کرد که رسما خواهان صدور حکم بازداشت رهبر و قاضی‌القضات طالبان شده است، این سوال مطرح شده است که این درخواست چگونه طی مراحل می‌شود.
دیوان کیفری بین‌المللی (آی‌سی‌سی) به عنوان نهاد قضائی جهانی مسئول رسیدگی به جرایم جدی بین‌المللی همچون جنایات جنگی، جنایات علیه بشریت و نسل‌کشی است.
فرآیند رسیدگی به این جرایم پیچیده و دقیق است و شامل پنج گام اساسی می‌شود: جمع‌آوری و تحلیل شواهد، درخواست رسمی به پیش‌دادگاه، صدور حکم بازداشت توسط پیش‌دادگاه، ابلاغ و اجرای حکم بازداشت و در نهایت محاکمه در دیوان کیفری بین‌المللی.
در پرونده هبت‌الله آخندزاده و عبدالحکیم حقانی، رهبر و قاضی‌القضات طالبان، دو گام ابتدایی این فرآیند به‌طور کامل برداشته شده است. دفتر دادستان ویژه آی‌سی‌سی با استفاده از تیم‌های تخصصی و شواهد مختلف از جمله شهادت قربانیان، گزارش‌های پزشکی قانونی، مدارک صوتی-تصویری و سایر مستندات جمع‌آوری‌شده، بررسی‌های جامعی را انجام داده است. علاوه بر این، دادستان کریم خان درخواست‌های رسمی برای صدور حکم بازداشت علیه این دو نفر را به پیش‌دادگاه ارسال کرده است.
بیشتر بخوانید: درخواست بازداشت هبت‌الله آخندزاده و عبدالحکیم حقانی چه معنایی دارد؟
اقدام بعدی، بررسی در پیش‌دادگاه
در حال حاضر، این پرونده در مرحله سوم، یعنی بررسی درخواست‌ها توسط پیش‌دادگاه، قرار دارد. دادگاه پس از ارزیابی شواهد و مدارک ارائه‌شده، تصمیم می‌گیرد که آیا دلایل کافی برای صدور حکم بازداشت وجود دارد یا خیر.
پیش‌دادگاه (Pre-Trial Chamber) در دیوان کیفری بین‌المللی نقشی حیاتی در تصمیم‌گیری درباره صدور حکم بازداشت ایفا می‌کند. پس از اینکه دادستان درخواست صدور حکم بازداشت را همراه با شواهد و مدارک به پیش‌دادگاه ارائه می‌دهد، این شعبه مسئول ارزیابی و بررسی این درخواست‌هاست.
در این مرحله، پیش‌دادگاه به طور دقیق شواهد موجود، شامل شهادت‌ها، گزارش‌های پزشکی، مدارک صوتی-تصویری و سایر مستندات را بررسی می‌کند تا ببیند آیا دلایل کافی برای صدور حکم بازداشت وجود دارد یا نه.
در صورت صدور حکم بازداشت، پرونده وارد مرحله چهارم خواهد شد.
اعلام تصمیم دادگاه چقدر زمان می‌برد؟
در مورد پرونده ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و ماریا لووا-بلوا، کمیشنر حقوق کودکان در دفتر رئیس‌جمهور فدراسیون روسیه حدود ۲۶ روز طول کشید تا دادگاه تصمیم بگیرد.
دفتر کریم خان، دادستان ویژه پیشنهاد بازداشت این دو مقام روسی را در ۲۲ فبروری ۲۰۲۳ به پیش‌دادگاه فرستاد و این دادگاه در ۱۷ مارچ همین سال تصمیم خود را اعلام کرد.
زمان قطعی شدن تصمیم بازداشت برای رهبران طالبان ممکن است به عوامل مختلفی بستگی داشته باشد. این تصمیم به دلایل پیچیده و مختلفی بستگی دارد. مانند میزان همکاری دولت‌های مختلف، شرایط شواهد موجود، و وضعیت سیاسی یا امنیتی منطقه.
دفتر دادستانی آی‌سی‌سی به سرویس جهانی بی‌بی‌سی گفته است که در قضیه افغانستان، عواملی وجود دارد که روند تحقیق را کند کرده‌اند، از جمله «عدم همکاری» از سوی مقامات طالبان.
این دفتر افزود که «به دلیل ترس، افرادی که اطلاعات مهمی برای تحقیق دارند، اغلب از ارائه آن خودداری می‌کنند».
بیشتر بخوانید: در تیررس دادگاه بین‌المللی کیفری؛ عبدالحکیم حقانی، قاضی القضات طالبان کیست؟
ابلاغ و اجرای حکم بازداشت
اگر پیش‌دادگاه متقاعد شود که شواهد کافی برای صدور حکم بازداشت وجود دارد، دستور بازداشت متهمان صادر خواهد شد.
پس از صدور حکم بازداشت، این حکم به کشورهای عضو دادگاه آی‌سی‌سی ابلاغ می‌شود تا در صورت امکان، متهمین را دستگیر و به دیوان کیفری بین‌المللی تحویل دهند.
در حال حاضر، ۱۲۳ کشور عضو دیوان کیفری بین‌المللی (آی‌سی‌سی) هستند. این کشورها موظف به همکاری با دیوان کیفری بین‌المللی در راستای اجرای تصمیمات و احکام آن می‌باشند، از جمله صدور احکام بازداشت و تحویل متهمین به دادگاه.
در مورد پرونده هبت‌الله آخندزاده و عبدالحکیم شرعی، همکاری کشورهای عضو می‌تواند در صورتی که این دو نفر به کشورهای عضو دیوان پناه ببرند یا در این کشورها حضور داشته باشند، نقشی حیاتی در فرآیند بازداشت آنها ایفا کند.
البته، باید این نکته را هم در نظر داشت که هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان، در سه سال و اندی گذشته به خارج از افغانستان سفر نکرده و از نظر روابط بین‌المللی یک چهره منزوی به شمار می‌رود.
محاکمه در دیوان کیفری بین‌المللی
در صورت صدور حکم بازداشت و اگر هبت‌الله آخندزاده و عبدالحکیم شرعی به یکی از کشورهای عضو دیوان کیفری بین‌المللی کنند و عضو آی‌سی‌سی موفق به بازداشت او شود، باید او را به دیوان کیفری بین‌المللی تحویل دهد.
پس از دستگیری متهمین و انتقال آنها به دادگاه، محاکمه در دیوان کیفری بین‌المللی آغاز می‌شود. در این مرحله، متهمین در برابر دادگاه قرار می‌گیرند و شواهد علیه آنها بررسی می‌شود. دادگاه برای رسیدگی به پرونده و تصمیم‌گیری در مورد مسئولیت کیفری متهمین، از شواهد مختلف و دفاعیات آنها استفاده می‌کند.
بیشتر بخوانید: پرونده طالبان در دادگاه لاهه؛ گاه‌شمار فرمان‌های ضد زن هبت‌الله آخندزاده