لحظه گردش سال ۱۴۰۳ خورشیدی به وقت افغانستان ساعت ۷ و ۳۶ دقیقه و ۲۶ ثانیه بامداد چهارشنبه، اول فروردین (حمل) بود؛ همین‌قدر دقیق، نه یک ثانیه پیش نه پس. نه مانند تقویم قمری نیاز به استهلال و چشم دوختن به فتوای این و آن دارد و نه مانند میلادی وابسته به ساعت و روز قراردادی است.
این لحظه گذر مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری در نیم‌کره شمالی زمین است. در لحظه گردش سال نو خورشیدی، درازای شب و روز در سراسر کره زمین مساوی می‌شود و در نیم‌کره شمالی فصل بهار و در نیم‌کره جنوبی، فصل خزان شروع می‌شود.
لحظه گردش یا تحویل سال، بر اساس محاسبات دقیق نجومی تعیین می‌شود و از همین حالا می‌توان لحظه گردش سال‌های آینده را با دقت دقیقه و ثانیه محاسبه کرد.
طول سال هجری خورشیدی، به‌‌گونه میانگین ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۴۵ ثانیه است. اگر طول سال را ۳۶۵ روز بگیریم، آن ۵ ساعت و تقریبا ۴۹ دقیقه اضافه باعث می‌شود که هر چهار سال یک بار، نوروز (همان لحظه اعتدال بهاری) یک روز به داخل اسفندماه (حوت) فرو رود و سال عرفی به مرور زمان از سال طبیعی فاصله گیرد.
این اتفاقی است که برای پارسیان هند افتاده است؛ آن‌ها پس از هجوم اعراب به ایران‌زمین، به هند کوچیدند تا زبان و فرهنگ و آیین‌شان آسیب نبیند. در آن زمان هم گاهشمار یا تقویم خورشیدی در ایران‌زمین رایج بود که با فروردین شروع و با اسفند پایان می‌یافت، اما فقط ۳۶۵ روز داشت و ساعت‌ها و دقایق اضافه در آن لحاظ نشده بود . اکنون پارسیان هند نوروز را در اواخر امرداد (اسد) جشن می‌گیرند و این روز باز هم جابه‌جا خواهد شد.
در گاهشمار جلالی که پنج قرن بعد از کوچ پارسیان در سرزمین ما رایج شد، هر چهار سال یک بار، یک روز به طول سال اضافه می‌شود که آن را سال کبیسه می‌نامند. سال ۱۴۰۳ هم کبیسه است.
گاهشمار میلادی هم که در بیشتر کشورهای جهان رایج است سال کبیسه دارد. اما میزان خطای گاهشمار میلادی ۲۶ ثانیه در سال است، در حالی که خطای گاهشمار جلالی ۱ ثانیه در سال است. در میان گاه‌شمار‌های رایج در جهان، گاهشمار ما که به نام جلالی معروف است، دقیق‌ترین گاهشمار است.
عمر خیام، دانشمند خراسانی، هزار سال پیش تقویم یا گاه‌شماری طراحی کرد که هنوز و در قرن بیست ویکم، دقیق‌ترین گاهشمار جهان است.
در آن زمان ملک‌شاه سلجوقی بر سرزمین پهناوری حکومت می‌کرد که از غرب چین تا شرق ترکیه امروز و از شمال ازبکستان تا جنوب عمان را دربر می‌گرفت. نگهداری حساب و کتاب سال و ماه با تقویم قمری که سالش ۳۵۴ روز است و برای آگاهی از شروع هر ماه، باید چشم به آسمان دوخت، برای پادشاه قرن یازدهم میلادی ایران‌زمین مقدور نبود.
عمر خیام با گاهشمار جلالی، سال عرفی (۳۶۵ روز) را با سال طبیعی که با نوروز شروع می‌شود، منطبق کرد. این گاهشمار در نیمه اسفند (حوت) برابر با ۶ مارچ ۱۰۷۹ میلادی تکمیل شد و مقرر شد که مبدا یا سال اول این گاهشمار، همانند تقویم هجری قمری، هجرت پیامبر مسلمانان از مکه به مدینه باشد.
اکنون در حالی که همه کشورهای عربی، به جای تقویم ملی و مذهبی و عرفی خود، یعنی هجری قمری، برای نگه داشتن حساب و کتاب سال و ماه، به گاهشمار گریگوری مسیحی (میلادی) روی آورده و ماه‌های قمری را برای امور دینی نگه داشته‌اند، گروه طالبان در افغانستان، یکی از دو کشور دارای گاهشمار رسمی جلالی، با دقیق‌ترین تقویم جهان سر ناسازگاری برداشته است.
این پرسش به صورت جدی به میان می‌آید که در حالی که هزار سال پیش نگه داشتن حساب و کتاب سال و ماه به تقویم قمری ممکن نبود، در قرن بیست‌ویکم، طالبان با چه استدلال و منطقی، با دقیق‌ترین گاهشمار جهان دشمنی می‌کند. آن‌هم در حالی که تقویم هجری قمری، حتی در زادگاه خود هم از رسمیت افتاده و به موضوعی عرفی و مذهبی تبدیل شده است.
موضوعات مرتبط:
ادیان و امپراتوری‌ها آمدند و رفتند، اما نوروز ماند، ریشه دواند و جهانی شد