دغه ډیر لوی ټیلسکوپ یا "اي ال ټي" به په ۲۰۲۸ کې خپل کار پیل کړي او د ساینس په برخه کې به د بشریت ترټولو غوره لاسته راوړنه وي. د دې ټیلسکوپ اصلي ایینه د ټینس د لوبو میدان څلور چنده لویه ده او د رڼا راټولولو توان یې د جیمز ویب فضایي ټیلسکوپ په پرتله ۴۰ چنده ډېر دی.
د ای بي سي نیوز د راپور له مخې، دا ټیلسکوپ به تر فعالیت وروسته په نړۍ کې تر ټولو ځواکمن نوري ټیلسکوپ وپیژندل شي.
د اي ال ټي پروژې مدیر د ډاویده ډیانا په وینا، دا ټیلسکوپ نه یوازې یو لوی جوړښت دی، بلکې یو خورا حساس ساینسي وسیله هم ده. هغه وویل: «موږ د انجینرۍ په اوسني حدودو د فشار راوړلو په حال کې یو.»
د دې ټیلسکوپ د څارنې گنبد ۷۴ متر (د ۲۲ پوړونو په اندازه) لوړ دی او قطر یې ۸۷ مترو ته رسیږي. د دې لوی جوړښت وزن ۶۰۰ ټُنه دی.
د دې گنبد دننه د ۳۹ متره په اصلي ایینې یو ټیلسکوپ ځای پرځای شوی چې د ټینس میدان شاوخوا څلور چنده دی.
له دې امله چې ټیلسکوپ د زلزلې کیدونکې سیمې کې موقعیت لري، د دې جوړونکو د چیلي د ځواکمنو زلزلو پر وړاندې د مقاومت لپاره د دغه ۲/۴ میلیارد دالري جوړښت کې د زلزلې په وړاندې د مقاومت له پرمختللو سیستمونو څخه کار اخیستی دی.
د دغه ټیلسکوپ ودانۍ د دغه هېواد د اتاکاما دښتې په زړه کې د بحر له سطحې څخه د ٢٥٠٠ مترو په لوړوالي او د وي ال تي ټیلسکوپ ته څېرمه موقعيت لري.
د رڼا جذبولو کې د دې ټیلسکوپ وړتیا د جیمز فضایي ټیلسکوپ په پرتله ۴۰ ځله او په ځمکه کې د اوسني دوربینونو په پرتله ۱۵ ځله ډېره ده.
د اي ال ټي یو له مهمو موخو څخه دا ده چې په نږدې کهکشانونو کې د ځمکې په څېر سیارې کشف کړي.
د اسټرالیا په ملي پوهنتون کې ستورو پیژندونکي مټیو کولس د ټیلسکوپ په اړه وویل: «د لومړي ځل لپاره، موږ باید وکولی شو د ځمکې په څېر سیارې د ځمکې په څیر مدارونو کې د لمر په څېر د ستورو په شاوخوا کشف کړو. دا کشف نه یوازې زموږ د فضایي نړۍ په اړه پوهه بدلولی شي، بلکې موږ ته اجازه راکړي چې په نورو سیارو کې د ژوند نښې وګورو.»
پداسې حال کې چې اي ال ټي د بشپړیدو ته نږدې دی، نور لوی د ټیلسکوپونو پروژې له لوی ننګونو سره مخ دي. لوی ماژلان ټیلسکوپ، چې په چیلي کې تمه کیږي چې اي ال ټي ته نږدې جوړ شي، لاهم د جوړولو په لومړیو مرحلو کې دی او د بودجې ترلاسه کولو لپاره هڅه کوي.
هغه ۳۰متره ټیلسکوپ چې په هاوايي کې ځای پر ځای شوی و، هم د هاوايي وګړو له سختو اعتراضونو سره مخ شوی او ښايي ځای یې بدل شي.
د اروپا فضایي سازمان، د خپلو ۱۶ غړو هېوادونو په ملاتړ، په بریالیتوب سره د اي ال ټي جوړولو ته دوام ورکوي.